امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر به نظر شیعیان یکی از فروع دین اسلام است.

امر به معروف یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام آن‌چه از نظر عقل یا شرع اسلام خوب در نظر گرفته می‌شود و نهی از منکر یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام ندادن آن‌چه به از نظرعقل یا شرع اسلام بد در نظر گرفته می‌شود. این توصیه گفتاری است و شامل جرح نمی شود.

۱- تعریف معروف و منکر

در احکام دین، به تمام واجبات و مستحبات معروف و به تمام محرمات و مکروهات منکر گفته می‌شود بنابراین واداشتن افراد جامعه به انجام کارهای واجب و مستحب امر به معروف و بازداشتن آنها از کارهای حرام و مکروه نهی از منکر است.

امر به معروف و نهى از منكر, واجب كفايى است كه اگر افرادى - به قدر كفايت - به انجام آن اقدام كنند, از ديگران ساقط مى شود. و اگر همهء افراد آن را ترك كرده باشند, چنانچه شرايط آن موجود باشد, همهء آنها ترك واجب كرده اند.

۲- شرایط امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر با وجود برخی شرایط واجب می‌باشد و در صورت نبود آن شرایط تکلیف ساقط می‌شود و آنها عبارتند از:

1.     کسی که امر یا نهی می‌کند، بداند آنچه را که دیگری انجام می‌دهد حرام است و آنچه را ترک کرده، واجب است، پس هرکس نمی‌داند این عمل که او انجام می‌دهد حرام است یا نه جلوگیری واجب نیست.

2.     احتمال بدهد امر یا نهی او تاثیر دارد، بنابراین اگر می‌داند تاثیر ندارد امر و نهی واجب نیست.

3.     شخص گناهکار اصرار بر ادامه کار خود داشته باشد، پس اگر معلوم شود، یا گمان کند، یا احتمال صحیح بدهد گناهکاری بنای ترک عمل را دارد و دوباره تکرار نمی‌کند، یا موفق به تکرار نمی‌شود، امر و نهی واجب نیست.

4.     امر ونهی، سبب ضرر جانی یا آبرویی یا ضرر مالی قابل توجه، به خودش یا نزدیکان و همراهان، یا سایر مومنان نباشد.

۳- مراتب امر به معروف و نهی از منکر

برای امر به معروف و نهی از منکر، مراتبی است که اگر با عمل به مرتبه پایین‌تر، مقصود حاصل شود؛ عمل به مرتبه بعدی جایز نیست و آن مراتب چنین است:

1.     با معصیت کار طوری عمل شود که بفهمد به سبب انجام آن گناه با او اینگونه عمل می‌شود مثل اینکه از او روبرگرداند یا با چهره عبوس با او برخورد کند، یا با او رفت و آمد نکند.

2.     امر و نهی با زبان؛ یعنی به کسی که واجبی را ترک کرده دستور دهد که واجب را به جا آورد و به گناهکار دستور دهد که گناه را ترک کند.

4-  احکام امر به معروف و نهی از منکر

1.     فراگیری شرایط امر به معروف و نهی از منکر و موارد آن واجب است، تا انسان در امر و نهی مرتکب خلاف نشود.

2.     اگر بداند یا احتمال دهد که امر ونهی‌اش با تکرار موثر است، واجب است تکرار کند.

3.     اگر بداند یا احتمال دهد، که نهی او در حضور جمع موثر است نه تنهایی، اگر انجام دهنده، آن عمل را بطور آشکار انجام می‌دهد جایز بلکه واجب است او را در جمع نهی کند و اگر چنین نیست بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.

۵- آداب امر به معروف و نهی از منکر

  • مانند طبیبی دلسوز و پدری مهربان باشد.
  • قصد خود را خالص کند و تنها برای رضای خدا اقدام کند و عمل خود را از هرگونه برتری جویی پاک گرداند.
  • خود را پاک و منزه نداند، چه بسا همان که اکنون از او خطایی سرزده است، دارای صفات پسندیده‌ای باشد که مورد محبت الهی است، هرچند این عمل او هم‌اکنون ناپسند و مورد غضب الهی باشد.

۶- امر به معروف و نهی از منکر در قرآن

و لتكن منكم امة يدعون الی الخير و يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون؛ و بايد از ميان شما گروهی مردم را به نيكی دعوت كنند و به كار شايسته وا دارند و از زشتی باز دارند و آنان همان رستگارانند.(سوره مباركه آل عمران آيه104)

كنتم خير امة اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تؤمنون باللَّه؛

شما بهترين امتی هستيد كه برای مردم پايدار شده‌ايد به كار پسنديده فرمان می‏دهيد و از كار ناپسند باز می‏داريد و به خدا ايمان داريد.(سوره مباركه آل عمران آيه 110)

والمؤمنون و المؤم‌نات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر؛ و مردان و زنان با ايمان، دوستان يكديگرند كه به كارهای پسنديده وا می‏دارند و از كارهای ناپسند باز می‏دارند. (سوره مباركه توبه آيه 71)

۷- امر به معروف و نهی از منکر در سخنان اهل بیت

• قال علی بن ابیطالب (علیه السلام) :
الرَّاضِي بِفِعْلِ قَوْمٍ كَالدَّاخِلِ فِيهِ مَعَهُمْ وَ لِكُلِّ دَاخِلٍ فِي بَاطِلٍ إِثْمَانِ إِثْمُ الرِّضَا بِهِ وَ إِثْمُ الْعَمَلِ بِهِ
امام علي (علیه السلام) مي فرمايند :
كسى كه به كار جماعتى خشنود شود مثل كسى است كه در آن كار با ايشان داخل شود و از براى هر كه داخل شود در باطلى دو گناه است يكى گناه خشنودى به آن باطل و ديگرى گناه عمل به آن.

منبع : تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ؛ ص 331

  • قال علی بن ابیطالب (علیه السلام) :
    الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ أَفْضَلُ أَعْمَالِ الْخَلْقِ.

    امام علي (علیه السلام) مي فرمايند :
    امر كردن به معروف افضل عمل هاى آفريدگان است، مراد به «معروف» چيزي است كه در شريعت مقدّس واجب باشد يا هر چه در آن مستحسن باشد خواه واجب و خواه مستحب‏.

    منبع : تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ؛ ص 331
  • قال علی بن ابیطالب (علیه السلام) :
    الْعَقْلُ مُنَزِّهٌ عَنِ الْمُنْكَرِ آمِرٌ بِالْمَعْرُوفِ.

    امام علي (علیه السلام) مي فرمايند :
    عقل و خرد پاكيزه كننده است يعنى صاحب خود را از بدى، و امر كننده است به نيكوئى.
    منبع : تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ؛ ص 331
  • قال علی بن ابیطالب (علیه السّلام) :

    فَرَضَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَوَامِّ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ رَدْعاً لِلسُّفَهَاء

    امام علي علیه السلام مي فرمايند :
    خداى سبحانه واجب كرده‏ امر به معروف را به خاطر مصلحت عوام‏ و نهى از منكر را به خاطر باز داشتن سفهاء(جاهل احمق يا كم عقل ) از حرام ها. ‏

    منابع :
    تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ؛ ص 176
    نهج البلاغه – حکمت 249
  • عَنْ أَميرِالمُؤْمِنين (عليه‏ السّلام):
    لا تَتْرُكُوا الأمْرَ بِالْمَعرُوفِ وَ النَّهىَ عَنِ الْمُنكَرِ فَيُوَلَّى عَلَيْكُمْ أَشْرارُكُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلا يُستَجابُ لَكُمْ.
    على (عليه‏ السّلام) فرمودند:
    امر به معروف و نهى از منكر را ترك نكنيد زيرا در اين صورت افراد نادرست برشما مسلط مى‏گردند آنگاه دعا مى‏كنيد و دعايتان مستجاب نمى‏شود.
    منبع: نهج البلاغه، نامه 47

• عَنْ الصادقِ (عليه‏ السّلام):
اِذا رَأى الْمُنكَرَ فَلَمْ يُنكِرَهُ وَ هوُ يَقْدِرُ عَلَيْهِ، فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ يُعْصَى اللَّهُ، وَ مَنْ أَحَبَّ اَنْ يُعْصَى اللَّهُ فَقَدْ بارَزَ اللَّهَ بِالْعَداوةِ.
امام صادق (عليه‏ السّلام) فرمودند:
كسى كه توانائى نهى از منكر را داشته باشد و نهى از منكر نكند، دوست دارد كه خداوند اطاعت نشود، و كسى كه نافرمانى خدا را دوست داشته باشد، آشكارا با خداوند دشمنى كرده است.
منبع: مستدرك الوسائل، ج 12، ص 177

  • عَنْ النَّبِيّ (صلّی الله علیه و آله و سلّم):
    لاتَزالُ اُمَّتي بِخَيْرٍ ما أُمِروُا بِالمَعرُوفِ وَنَهَوا عَنْ الْمُنكَرِ وَتَعاوَنُوا عَلى البِرِّ فَإذا لَمْ يَفْعَلُوا ذلِكَ نُزِعَتْ عَنهُمْ الْبَرَكاتُ.
    پيامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
    همواره امت من در خير و خوبى بسر خواهند برد مادامى‏كه امر به معروف و نهى از منكر نموده و در كارهاى نيك همكارى داشته باشند و اگر اين امور را ترك كنند بركت از ميان آنان خواهد رفت.
    منبع: مستدرك الوسائل، ج 12، ص 181
  •  عَنْ رَسُولِ‏اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم):
    اِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعيفَ الَّذى لازِبْرٌ لَهُ وَ هُو الَّذى لايَنْهى عَنِ الْمُنْكَرِ.
    رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
    كسى كه نهى از منكر نكند مورد غضب خداوند قرار مى‏گيرد و ايمانش ضعيف است و از عقل بهره‏اى ندارد.
    منبع: وسائل الشيعه، ج 11، ص 399
  • عَنْ اَميرِالمُؤْمِنين (عليه‏ السّلام):
    وَ مِنْهُمْ تارِكٌ لِإنْكارِ المُنْكَرِ بِقَلْبِهِ وَ لِسانِهِ وَ يَدهِ فَذلِكَ مَيِّتُ الأَحْياءِ
    على (عليه‏ السّلام) فرمودند:
    گروهى از مردم مبارزه با منكر را با دل و زبان و دست ترك مى‏كنند (در برابر خلافكار هيچ گونه عكس العملى نشان نمى‏دهند) پس اينها در حقيقت مردگانى زنده نما هستند.
    منبع: غررالحكم موضوعى، ج 2، ص 521
  • عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم):
    لَتَأْمُرُنَّ بِاَلْمَعْرُوفِ وَ لَتَنهُنَّ عَنِ المُنكَرِ أَوْ لَيَعُمَّنَّكُمْ عَذابُ اللَّهِ.
    رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
    امر به معروف كنيد و از كارهاى زشت نهى كنيد وگرنه عذاب خدا همه شما را فراخواهد گرفت.
    منبع: وسائل الشيعه، ج 11، ص 407
  • عَنْ رَسُولِ اللَّه (صلّی الله علیه و آله و سلّم):
    اِنّ‏اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَيُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الْضَعيفَ الَّذى لادينَ لَهُ، فَقيلَ: وَ ما الْمُؤْمِنُ الْضَعْيفُ الَّذى لادينَ لَهُ؟ قالَ (صلّی الله علیه و آله و سلّم): اَلَّذى لايَنْهى عَنِ المُنْكَرِ.
    رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
    خداوند مورد غضب خود قرار مى‏دهد مؤمن ضعيفى را كه دين ندارد. سؤال شد مقصود چه كسى مى‏باشد فرمودند: كسى كه نهى از منكر نكند.
    منبع: وسائل الشيعه، ج 11، ص 397
  •  عَنِ الرِّضا (عليه‏ السّلام):
    كانَ رَسُولُ‏اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم) يَقُولُ: إِذا اُمَّتى تَواكَلَتِ الْأَمْرَ بِاْلمَعْرُوفِ وَالنَّهىَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَلْيَأْذَنوُا بِوِقاعٍ مِنَ‏اللَّهِ.

    امام رضا (عليه‏ السّلام) فرمود:
    رسول‏خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) همواره مى‏فرمودند:
    هرگاه امّت من از انجام امر به معروف و نهى از منكر سرپيچى كنند و آن را به يكديگر واگذار نمايند، گويا با خداوند اعلان جنگ داده‏اند.
    منبع: وسائل الشيعه، ج 11، ص 394
  • عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (علیه السّلام):
    لَا تَتْرُكُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ- فَيُوَلِّيَ اللَّهُ أُمُورَكُمْ شِرَارَكُمْ- ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا تُسْتَجَابُ لَكُمْ دُعَاؤُكُمْ

    امام علي (علیه السّلام):
    امر بمعروف و نهى از منكر را وامگذاريد كه خدا كار شما را بدست بدان واگذارد بعد خوبانتان دعا كنند و براى شما دعايشان مستجاب نشود.
    منبع: بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ، ج‏74 ،ص 407
  • امام باقر (عليه السّلام):
    قَالَ وَجَدْنَا فِي كِتَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم) إِذَا ... لَمْ يَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ يَنْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لَمْ يَتَّبِعُوا الْأَخْيَارَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ شِرَارَهُمْ فَيَدْعُو خِيَارُهُمْ فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُمْ
    امام باقر (عليه السّلام):
    در كتاب حضرت رسول (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آمده است كه هنگامى كه ... امر به معروف و نهى از منكر را ترك كنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند ؛ خداوند بدها و اشرار را بر آنها مسلط مي سازد و نيكان هر چه دعا كنند مستجاب نمي گردد .
    منبع: بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ، ج‏70 ،ص369
  •  امام باقر یا امام صادق عليهما السّلام فرمودند:
    أَنَّهُ قَالَ وَيْلٌ لِمَنْ لَا يَدِينُ اللَّهَ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ قَالَ وَ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَلَنْ يَلِجَ مَلَكُوتَ السَّمَاءِ حَتَّى يُتِمَّ قَوْلَهُ بِعَمَلٍ صَالِحٍ
    امام باقر یا امام صادق عليهما السّلام فرمودند:
    واى بر كسى كه معتقد به امر به معروف و نهى از منكر نباشد، هر كس لا اله الا اللَّه بگويد: وارد ملكوت آسمانها نمى‏شود مگر اينكه عمل صالحى دنبال او بيايد و كارش در دنيا به شايستگى ختم گردد.
    منبع: بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ، ج‏66 ،ص 402
  • قَالَ النبی (صلّی الله علیه و آله و سلّم):
    بِئْسَ الْقَوْمُ قَوْمٌ لَا يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ بِئْسَ الْقَوْمُ قَوْمٌ يَقْذِفُونَ الْآمِرِينَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهِينَ عَنِ الْمُنْكَرِ
    پيامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
    بد قومی هستند آن جماعتى كه امر به معروف و نهى از منكر نمى‏كنند، و بد قومی مى‏باشند آن گروهى كه آمرين به معروف و ناهين از منكر را از خود دور مى‏كنند.
    منبع: بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ، ج‏67 ،ص130
  • عَنْ أَحَدِهِمَا (علیهما السّلام) أَنَّهُ قَالَ وَيْلٌ لِقَوْمٍ لَا يَدِينُونَ اللَّهَ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ ‏

    از امام باقر يا امام صادق (عليهما السّلام) روايت كند كه فرمود:
    واى بر آن گروه كه با امر به معروف و نهى از منكر براى خدا ديندارى نكنند.
    منبع: أمالي المفيد - ص 184
  •  قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم):
    يَظْهَرُ فِي أُمَّتِي الْخَسْفُ وَ الْقَذْفُ قَالُوا مَتَى يَكُونُ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ ... إِذَا قَلَّ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ اسْتُبِيحَ الْحَرِيمُ

    پيامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند:
    ظاهر و آشكار مى‏شود در ميان امت من ذلت و خوارى و تهمت، عرض كردند اى رسول خدا در چه زمانى گرفتار خوارى‏ و تهمت ميشوند فرمود: هر گاه امر بخوبى و معروف و پيشگيرى از محرّمات كم شود و محرمات مباح شمرده شود.
    منبع: إرشاد القلوب إلى الصواب ، ج‏1،ص39
  • فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اصْبِرُوا يَقُولُ عَنِ الْمَعَاصِي وَ صابِرُوا عَلَى الْفَرَائِضِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ يَقُولُ مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ ثُمَّ قَالَ وَ أَيُّ مُنْكَرٍ أَنْكَرُ مِنْ ظُلْمِ الْأُمَّةِ لَنَا وَ قَتْلِهِمْ إِيَّانَا
    درباره آيه « يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ »(سوره آل عمران آیه 200) فرمودند:
    « اصْبِرُوا » يعنى از انجام گناه شكيبائى كنيد
    « وَ صابِرُوا » يعنى در انجام فرائض و واجبات تحمل به خرج دهيد
    « وَ اتَّقُوا اللَّهَ » مى‏فرمايد : امر به معروف و نهى از منكر كنيد.
    سپس اضافه نمودند : چه كار زشتى بالاتر از ستم بر ما اهل بیت و كشتن ما است‏.
    منبع : بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ، ج‏24 ،ص 216
  • جعفر بن محمد الصادق (علیه السّلام):
    فِي قَوْلِهِ وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ قَالَ فِي هَذِهِ الْآيَةِ تَكْفِيرُ أَهْلِ الْقِبْلَةِ بِالْمَعَاصِي لِأَنَّهُ مَنْ لَمْ يَكُنْ يَدْعُو إِلَى الْخَيْرَاتِ وَ يَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ مِنَ الْأُمَّةِ الَّتِي وَصَفَهَا اللَّهُ لِأَنَّكُمْ تَزْعُمُونَ أَنَّ جَمِيعَ الْمُسْلِمِينَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ قَدْ بَدَتْ هَذِهِ الْآيَةُ وَ قَدْ وَصَفَتْ أُمَّةَ مُحَمَّدٍ بِالدُّعَاءِ إِلَى الْخَيْرِ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ مَنْ لَمْ يُوجَدْ فِيهِ الصِّفَةُ الَّتِي وَصَفَتْ بِهَا فَكَيْفَ يَكُونُ مِنَ الْأُمَّةِ وَ هُوَ عَلَى خِلَافِ مَا شَرَطَهُ اللَّهُ عَلَى الْأُمَّةِ وَ وَصَفَهَا بِهِ
    حضرت صادق عليه السّلام در تفسير آيه شريفه وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ، فرمود: در اين آيه از تكفير مسلمانان در ارتكاب معصيت گفتگو شده است. زيرا اگر كسى مردم را بطرف نيكى‏ها فرا نخواند و مردم را امر به معروف و يا نهى از منكر نكنند از امتى كه خداوند آن را توصيف كرده نمى‏باشد، شما پنداشته‏ايد كه همه مسلمانان و امت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) شامل اين آيه هستند. خداوند هم آنان را به این صفات دعوت به طرف خیرات، امر به معروف و نهی از منکر توصیف کرده است، حالا اگر کسی از آن امت دارای آن صفات نباشد برخلاف آن شرطی است که خداوند نموده است.
    منبع : بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ، ج‏65 ،ص 284
  • جعفر بن محمد الصادق (علیه السّلام):
    أَنَّ رَجُلًا مِنْ خَثْعَمٍ جَاءَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم)- فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنِي‏ مَا أَفْضَلُ الْإِسْلَامِ فَقَالَ الْإِيمَانُ بِاللَّهِ- قَالَ ثُمَّ مَا ذَا قَالَ صِلَةُ الرَّحِمِ قَالَ ثُمَّ مَا ذَا فَقَالَ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيُ عَنِ الْمُنْكَرِ
    امام صادق (علیه السّلام):
    مردى از تيره خثعم نزد رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آمد و گفتش : به من بگو افضل اسلام چيست؟ فرمود: ايمان بخدا، گفت از آن پس چيست؟ فرمود: صله رحم، گفت از آن پس چيست؟ فرمود: امر بمعروف و نهى از منكر

    منبع : بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏71، ص97
  •  قَالَ الْيَهُودِيُّ فَأَخْبِرْنِي بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ تَعَالَى أُمَّةَ مُحَمَّدٍ عَلَى سَائِرِ الْأُمَمِ قَالَ عَلِيٌ‏ (علیه السّلام) لَقَدْ فَضَّلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أُمَّتَهُ عَلَى سَائِرِ الْأُمَمِ بِأَشْيَاءَ كَثِيرَةٍ أَنَا أَذْكُرُ لَكَ مِنْهَا قَلِيلًا مِنْ كَثِيرٍ مِنْ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ
    يهودى گفت : مرا خبر بده به چه چيز که خداى تعالى امّت محمد را بر ساير امت‏ها برترى داده، على عليه السّلام فرمود:
    همانا به چند چيز امت او را به ساير امت‏ها برترى داده كه من اندكى از آن برترى را برايت بيان مي كنم ، از آن برترى‏هاست گفته خداى تعالى كه فرمود: كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ « شما بهترين امت هایيد كه براى مردم بيرون آمديد كه امر به نيكى و پرهيز از بدى مي دهيد».
    منبع : إرشاد القلوب إلى الصواب ، ج‏2،ص412
  •  َالَ أَعْرَابِيٌّ يَا رَسُولَ اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم) دُلَّنِي عَلَى عَمَلٍ أَنْجُو بِهِ فَقَالَ ... وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَإِنْ لَمْ تُطِقْ فَكُفَّ لِسَانَكَ فَإِنَّهُ بِذَلِكَ تَغْلِبُ الشَّيْطَان‏

    مرد عربى به رسول خدا عرض كرد مرا بر كردارى رهنمائى كن كه بآن عمل نجات بيابم، فرمود: ... امر بمعروف كن، نهى از منكر بنما اگر بر اينها قدرت نداشتى زبانت را نگهدار زيرا كه بواسطه همين زبان شيطان بر تو چيره شود.
    منبع: إرشاد القلوب إلى الصواب ، ج‏1،ص103
  •  قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلّی الله علیه و آله و سلّم):
    أَيُّهَا النَّاسُ ... وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ تَحَصَّنُوا وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ تَنْتَصِرُوا
    پيامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم):
    اى مردم و امر بمعروف كنيد تا نگهدارى شويد و نهي از بدي ها كنيد تا خدا شما را يارى كند.
    منبع : إرشاد القلوب إلى الصواب ، ج‏1،ص45
  •  قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السّلام) :
    ... لَا بَلْ مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ إِنْ لَمْ تَعْمَلُوا بِهِ كُلِّهِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ إِنْ لَمْ تَنْتَهُوا عَنْهُ كُلِّه
    ‏    امام علي (عليه السلام) مي فرمايند:
    بلكه شما امر به معروف كنيد ؛ اگر چه بتمام گفته‏هاى خود عمل نمى‏كنيد و نهى از منكر كنيد ؛ اگر چه تمام آنچه را كه نهى ميكنيد عمل نمى‏كنيد.
    منبع : إرشاد القلوب إلى الصواب ، ج‏1،ص14
  • قالت فاطمة الزهراء (سلام الله علیها) :
    فَجَعَلَ اللَّهُ ...الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَامَّةِ ...وَ أَطِيعُوا اللَّهَ فِيمَا أَمَرَكُمْ بِهِ وَ نَهَاكُمْ عَنْهُ
    حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند :
    خداوند امر به معروف را براى صلاح همگانى قرار داده ... و خدا را در اوامر و نواهي اش اطاعت نمائيد.
    منبع : الإحتجاج على أهل اللجاج ، ج‏1،ص 99
  • علی ابن ابوطالب: پایندگی شریعت به امر به معروف و نهی از منکر و برپاداشتن حدود است.
  • علی ابن ابوطالب: نفرین خدا بر کسانی که به خوبی فرمان می‌دهند و خود آن را فرو می‌گذارند و بر کسانی که از زشتی باز می‌دارند و خود مرتکب آن می‌شوند.
  • علی ابن ابوطالب: کسی که در برابر منکر با دل و دست و زبان خویش اعتراض نکند، او مرده‌ای است در میان زندگان.

 

۸- نظرات مراجع در مورد شرایط و نحوه امر به معروف و نهی از منکر

آیت الله العظمی وحید خراسانی

وجوب کفائی امر به معروف و نهی از منکر

سوال : اگر شخصی امر منکری را انجام داده و شخصی او را از این کار نهی کرده، آیا بازهم بر ما واجب است که امر به معروف و نهی از منکر نمائیم؟

امر به معروف و نهی از منکر واجب کفائی است و اگر یک نفر اقدام به آن بنماید، تکلیف از دیگران ساقط می‌شود.

شرائط وجوب امر به معروف و نهی از منکر

سوال : کسی که می‌خواهد امر به معروف و نهی از منکر نماید چه شرائطی باید داشته باشد؟

باید پنج شرط داشته باشد: اول: معروف و منکر را بشناسد و جاهل به معروف و منکر نباید متصدّی امر و نهی شود. دوم: اینکه احتمال تأثیر بدهد و اگر بداند تارک معروف و فاعل منکر به امر و نهی ترتیب اثر نمی‌دهد واجب نیست. سوم: اینکه کسی‌که معروف را ترک کرده یا منکر را مرتکب شده از ترک معروف و فعل منکر منصرف نشده باشد، ولی اگر برایش انصراف حاصل شده باشد، یا احتمال بدهیم که از ترک معروف و فعل منکر منصرف و یا پشیمان شده است، امر او به معروف یا نهی او از منکر واجب نیست. چهارم: اینکه درترک معروف و ارتکاب منکر معذور نباشد، ولی اگر معذور باشد مثل اینکه مقلد کسی باشد که آن فعل را واجب یا حرام نمی‌داند، هرچند به حسب اجتهاد یا تقلید امر کننده یا نهی کننده واجب یا حرام باشد در این صورت امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست. پنجم: اینکه از امر و نهی، ضرری بر جان یا عِرض یا مال خودش یا مسلمانی وارد نشود، و همچنین اگر احتمال چنین ضرری را بدهد و این احتمال مورد اعتناء بوده و نزد عقلا موجب خوف از ضرر باشد، در این صورت امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست، البته باید اهمیت معروف و منکر ملاحظه گردد، لذا چنانچه امر به معروف و نهی از منکر (از جهت اهمیت فعل معروف و ترک منکر) شرعاً مهمتر از آن ضرر باشد، وجوب امر به معروف و نهی از منکر ساقط نمی‌شود.

 

أيت الله العظمي سيستاني

سؤال1: آيا مرد اجازه دارد كه حجاب را به همسر و فرزندان خود تحميل كند؟

پاسخ: مرد نمى تواند همسر خود را مجبور كند به رعايت كردن حجاب ولى مى تواند او را از بيرون رفتن منع كند حتى با حجاب. پس مى تواند شرط كند كه اگر حجاب كامل پوشيد حق دارد خارج شود. و اما در مورد فرزندان بالغ نمى تواند آنها را مجبور كند و تنها از راه تبليغ صحيح و ارشاد و امر به معروف بايد آنها را وادار نمايد.

سؤال2: آيا امر به معروف و نهى از منكر با وجود احتمال تأثير و ايمنى از ضرر در مورد كسى كه از دوستدران اهل بيت نيست ويا كافر است، واجب است؟

پاسخ: بلى، اگر همه شرايط فراهم باشد واجب است. و از جمله شرايط آن است كه شخص در ارتكاب منكر ويا ترك واجب، معذور نبوده باشد وجاهل مقصر و معذور نيست پس اورا نخست بايد ارشاد و راهنمايى كرد سپس اگر مخالفت ورزيد مورد امر و نهى قرار داد.

و اين، در صورتى است كه منكر از چيزهايى نباشد كه شارع مقدٌس به هيچ وجه راضى به وقوع آن نيست مثل فساد در روى زمين و آدم كشى وخونريزى و امثال آن و گرنه جلو آنگونه كارها بايد گرفته شود هر چند كه كننده، جاهل قاصر بوده باشد.

 آيت الله العظمی صافي گلپایگانی

 امر به معروف و نهي از منكر، يكي از تعاليم مهمه اسلامي است كه حيثيت و شرافت و بقاء عزت و ترقي و تعالي مسلمانان، و اجراي احكام و جلوگيري از فحشا و فساد و تأمين امنيت اجتماعي، به آن وابسته است

 اگر معروف، واجب باشد و انسان ملتفت شود كه شخصي آن را ترك مي کند امر به آن با شرایطی که ذکر میشود واجب است ..

 معروف اگر مستحب باشد امر به آن مستحب است و چون منكر عبارت است از فعل قبيح حرام، نهي از آن واجب است و وجوب، در هر دو، وجوب كفايي است و به فعل ديگري، ساقط مي شود

. شرايط امر به معروف و نهي از منكر

  مسأله2862.  شرايط امر به معروف و نهي از منكر پنج چيز است:

اول ـ آن كه آمر و ناهي، معروف و منكر را بشناسد و يقين داشته باشد بوجوب معروف و حرمت منكر، و ايمن باشد از اشتباه خودش.

دوم ـ آن كه احتمال بدهد كه امر و نهي او تأثير داشته باشد، پس اگر احتمال عقلايي ندهد كه امر و نهي او اثر دارد، وجوب آن ساقط مي‎شود.

سوم ـ آن كه كسي كه واجب را ترك نموده و يا فعل حرام را به جا آورده، اصرار به آن داشته باشد، پس اگر بداند كه مرتدع شده و بعد مرتكب نمي‎شود ساقط مي‎شود.

چهارم ـ آن كه واجب بودن معروف و حرام بودن منكر در حق فاعل، منجَّز و ثابت باشد و در ترك واجب و فعل حرام عذري نداشته باشد، پس اگر فاعل معتقد باشد به مباح بودن فعل حرامي و يا به جواز ترك واجبي در اين صورت امر به معروف و نهي از منكر، ساقط

مي‎شود. و همين طور است در هر موردي كه تارك واجب و فاعل حرام عذر داشته باشد. بلي از راه تنبيه غافل و ارشاد جاهل، تنبيه و ارشاد، لازم است.

پنجم ـ آن كه در امر و نهي او مفسده و ضرري نباشد، پس با احتمال عقلايي به ضرر و مفسده، ساقط مي‎شود.

درجات امر به معروف و نهي از منكر

  مسأله2863.  لازمه ايمان به خداوند متعال و ايمان به انبياء عظام صلوات الله عليهم اجمعين و ايمان به احكام الهي آن است كه شخص مؤمن، قلباً از منكر و معصيت خداوند متعال، منزجر باشد و منكر را قلباً انكار كند.

  مسأله2864.  چون مقصود از امر به معروف و نهي از منكر آن است كه مرتكب فعل حرام و ترك واجب، اين عمل را ترك كند پس‎اگر به مجرد اظهار كراهت از اين عمل ـ ولو به اعراض و ترك معاشرت و مراوده ـ مرتكب، مرتدع مي‎شود و ترك مي‎كند، كافي است در اداء وظيفه امر به معروف و نهي از منكر و حاجت به امر و نهي علاوه نيست و اين، درجه اول از امر به معروف و نهي از منكر است.

  مسأله2865.  درجه دوم از امر به معروف و نهي از منكر آن است كه اگر مرتكب منكر، با اظهار كراهت، ترك معصيت نكرد با حُسن خلق و كلام حسن او را امر به ترك منكر نمايد و مصالح ترك منكر و فعل معروف و مفاسد عكس آن را بيان كند تا مرتكب، متنبه شود و ترك معصيت بنمايد، و اگر به همين مقدار مرتكب، متنبه شد و معصيت را ترك كرد اداء وظيفه شده است.

  مسأله2866.  درجه سوم از امر به معروف و نهي از منكر آن است كه اگر معصيت كار، به زبان خوش و كلام حسن، ترك معصيت نكرد با غلظت و كلام خشن و تعيير و سرزنش، امر و نهي كند با مراعات ترتيب درجات زبري و خشونت.

  مسأله2867.  درجه چهارم از امر به معروف و نهي از منكر آن است كه معصيت كار، از درجات مذكوره، ترك معصيت نكند و مصر باشد در اين صورت اگر بداند به زدن، ترك مي‎كند و يا اقلا احتمال عقلايي باشد كه زدن، مؤثر است و از ضرر به جان و مال و عرض خود يا مسلمان ديگري ايمن باشد واجب است زدن به مقداري كه ترك معصيت كند به شرط آن كه منجر به جرح و قتل نشود.

  مسأله2868.  اگر شخص با اهل معصيت، محشور باشد و بتواند به ترك معصيت، از معصيت آنها جلوگيري نمايد، بهترين طريقه امر به معروف و نهي از منكر است مثلاً اگر رفيق انسان بخواهد غيبت كند انسان از استماع، معذرت بخواهد و بگويد من از خدا مي‎ترسم غيبت كنم و اگر در بين تارك الصلاة‎ها باشد مراقب خواندن نماز باشد يا بين روزه‎خورها مراقب روزه باشد تا آنها به همين خواندن نماز و گرفتن روزه، تشويق شوند و نماز بخوانند و روزه بگيرند، بهترين اقسام نهي از منكر و امر به معروف را انجام داده است.

  مسأله2869.  به جاي آوردن معروف و ترك نمودن منكر، بر هر مسلمان، واجب است و لكن آنان كه امر و نهي مي‎كنند بايد در عمل به معروف و ترك منكر، بر ديگران، پيش قدم باشند زيرا عمل، شرط تأثير گفتار است.

  مسأله2870.  وجوب امر به معروف و نهي از منكر، در باره مكلف، نسبت به اهل خودش تأكيد بيشتر دارد پس اگر انسان ببيند كه اهل خودش از واجبات، تهاون ميورزد، مثلاً نماز نمي‎خواند يا اگر بخواند داراي قرائت صحيح نيست يا وضوي صحيح نمي‎گيرد يا آن كه با بدن و لباس نجس، نماز مي‎خواند در اين صورت لازم است به ترتيبي كه گفته شد، آنها را امر و نهي كند.

آیت الله العظمی تبریزی

سؤال  ـ مراد از معروف و منكر چيست توضيح دهيد ؟و تكليف بر چه كساني است ؟

پاسخ: بسمه تعالي مراد از معروف همان واجبات شرعيه ، و نهي از منكر همان محرمات الهيه است .و بر مكلف واجب اسـت كـه تارك واجب را امربه معروف ، و فاعل حرام را نهي از منكر نمايد ، در صورتي كه احتمال تـاءثـيـر بـدهـد ، و بـرخـود وي ضرري وارد نشود .براي تفصيل بيشتر به كتاب منهاج الصالحين آية آللّه العظمي سيدخوئي ( طاب ثراه ) با توجه به تعليقه ما مراجعه شود ، واللّه العالم .

آیت الله العظمی بهجت

مراتب اظهار زبانى امر به معروف و نهى ازمنكر

سؤال451. آيا اظهار زبانى امر به معروف و نهى ازمنكر، مراتبى دارد؟

پاسخ: اگر انسان بدون گفتن، به هر وسيله ديگر ناراحتى قلبى خود را به معصيت كار نشان دهد و اين كار موجب ترك معصيت شود، لازم نيست با زبان امر به معروف و نهى ازمنكر بنمايد، البته اگر هيچ گونه اشكال شرعى ديگرى در اين كار نباشد و اگر چاره اى به جز اظهار زبانى نيست، باز بايد درجات خفيف تر را در اظهار زبانى ملاحظه نمايد.

مراتب امر به معروف و نهى ازمنكر

سؤال449. لطفا مراتب امر به معروف و نهى ازمنكر را بيان فرماييد:

پاسخ: 1) انكار قلبى؛ 2) اظهار كردن به زبان؛ 3) متألّم كردن معصيت كار. (مسأله ى 1610 رساله).

مفسده چيست

سؤال447. منظور از عدم مفسده در امر به معروف و نهى ازمنكر چيست؟

پاسخ: مفسده در اين جا عبارت است از ضرر جانى يا آبرويى و يا مالى قابل اعتنايى كه در صورت وجود چنين مفسده اى امر به معروف و نهى ازمنكر بر انسان واجب نيست.

شرايط امر به معروف و نهى ازمنكر

سؤال441. امر به معروف و نهى ازمنكر چه شرايطى دارد و در اين مورد وظيفه چيست؟

پاسخ: اگر كسى واجبى را انجام نمى دهد و يا معصيتى را به جا مى آورد، در صورت تحقق شرايط ذيل بر ديگران واجب است او را امر به معروف و نهى ازمنكر نمايند: 1) علم به حكم شرعى؛ 2) احتمال تأثير؛ 3) اصرار بر ترك واجب و يا انجام دادن معصيت؛ 4) عدم مفسده؛ و اگر كسى مستحبى را ترك و يا مكروهى را به جا مى آورد، امر به معروف و نهى ازمنكر او مستحب است. (مسأله ى 1608 رساله).

منبع:

http://montazeran-z.blogfa.com/post-93.aspx